ROPÖRTAJ
Her gün ekranlarda izlediğimiz, bizleri kimi zaman hüzünlendirerek, kimi zaman düşündürerek kimi zamansa meraklandırarak nice hikayeler barındıran belgesellere; bir de belgesellerin ekranlara gelme sürecine birebir katkısı olan bir tanığın gözünden bakalım.
Merhabalar, öncelikle sizi kısaca tanıyabilir miyiz?
Merhabalar, ben İsmail Şener. Tarih bölümü mezunuyum. Belgesel ağırlıklı işlerde bulunuyorum. Üniversite zamanlarında bu sektöre ilgim olduğu için setlerde çalışmaya başladım ve okul bittikten sonra profesyonel olarak bu mesleğe atıldım. Sektörde yaklaşık 5-6 yıldır çalışıyorum. Belgesel çekimleri dolayısıyla ve genellikle insan hikayeleri üzerinde çalıştığımız için Türkiye'nin çoğu şehrinde bulunma fırsatım oldu. Hareketli bir iş hayatım var ve bu durumdan çok memnunum.
Sizin tanımınızla belgesel nedir ve sizin için ne ifade ediyor?
Belgesel nedir diye sorduğumuzda öncelikle bir anlatım türü olarak belgesel, gerek televizyonda gerekse sinemada her zaman “gerçeğe en benzer” olduğu iddiasıyla başlamak gerekir. “Gerçek olan ve olmayan” ayrımı ya da “gerçeğin yeniden inşası” belgesele ilişkin yaklaşımların “gerçek anlayışlarına” yansımıştır. Belgesel yapımcıları var olan gerçeği tarafsız ve doğru olarak ele alıp işlediklerini ileri sürmektedirler. Oysa “var olan gerçek” tanımlamasının kendisi bile görecelidir. Gerçek olayları, kişileri ve mekanları ele aldığı iddiasında olan belgeselin en yaygın tanımının ne olduğuna gelecek olursak 'belgelere dayanan ve nesnel bir sunumu olan programdır' diyebiliriz. Belgeler ise yapımcıyı belirleyen ve onun tarafından belirlenen toplumun gerçek olarak kabul edilen malzemelerdir. “Belgesel, gerçeği öykünün yörüngesinde değil, gerçekliğin kendi dramatik gerilimi içinde aktararak izleyicisinin gerçek dünyaya yeni bir gözle bakmasını sağlar.” Kısacası belgesel nedir? sorusuna 'kamuoyunu eğitmek ve bilgilendirmek için, farklı toplumsal yaşam biçimlerini-kültürlerini tanıtacak, aynı zamanda yaşanılan sosyal-tarihsel dönemin sorunlarını da ele alacak bir anlatım aracı ' cevabını verebiliriz. Roy Armes’in deyişiyle de “Sokaktaki adama gerçek konumu içinde gerçek yaşamını oynatacak” bir anlatım aracı diyebiliriz. Benim için tüm bu tanımlamadaki unsurların barınabileceği çok meşakkatli ama bir o kadar da zevkli bir anlatım aracı. Bir ifade biçimi.
Bir belgeselin en baştan en sona çekim ve yayın süreci nasıl oluyor?
Öncelikle bir hikayemiz olması gerekiyor. Hikaye bulunduğunda o bölgeye ve insanların yanına ön araştırma için editör ve yönetmenin bulunduğu mini bir ekip gider. Araştırmalar tamamlanınca ve her şey hazır olduğunda ekip kurulur. Bu tür işlerde genellikle küçük ekipler olur, tahmini 10-15 kişilik. (Projenin durumuna göre daha az ya da daha fazla da olabilir.) Malzeme listesi hazırlanır ve gerekli ekipmanlar ayarlanır, sette ne zaman ne gerekli olacağı hiç belli olmaz o yüzden akla gelen tüm gerekli malzemelerle eksiksiz bir şekilde yola çıkılır. Çekimde tüm detaylarıyla hikaye toplanır. Her şey tamamlandıktan sonra çekilen görüntülerle kurguya gidilir ve yeni bir zorlu aşama başlar. Çekilenlerden keserek biçerek, o görüntüyü oraya, bu görüntüyü buraya ekleyerek, çıkararak, derli toplu, akıcı, anlaşılır bir hikaye ve proje ortaya çıkarılır. Tekrar tekrar izlenir, eksikler tespit edilir, küçük düzeltmeler yapılır ve içinize sinene kadar uğraşırsınız. Artık her şey tamam dediğinizde son dokunuşlar yapılır ve yayın süreci başlar.
Belgesel ile anlatılmak istenen olay, durum ve hisleri seyirciye tam olarak geçirmek mümkün mü?
Bu durumu şöyle açıklayabiliriz: Belgeselin konusu ve içeriği önemlidir. Birçok etken vardır. Belgesel yapımcısının hayal gücü, konuyu işleme, anlatma ve aktarma tarzı, teknik detaylar, hitap edilen kitle vb. örnekler çoğaltılabilir. İzleyen insanların bu konu hakkında merakları, ilgileri de önemlidir. Her insanın izlediği, okuduğu şeylerden çıkardığı anlamlar mesajlar farklı olabiliyor. Bu durumda anlatılmak istenen tam olarak anlatılsa dahi karşıya ve her insana aynı şekilde geçeceğinin garantisi yoktur. Mesela film okumalarında insanlar izledikleri içeriklerden farklı çıkarımlar da bulunabilirler. Anlatılmak istenen o olmasa dahi böyle çıkarımlar çıkması kişilerin hayal gücü ile alakalı olabilir.
Doğusundan batısına, şehirden kırsala bu memleketin her tarafı bir belgesel ve insan hikayesi barındırıyor. Ülkenin neresine kafamızı çevirsek bir yaşanmışlık, tecrübe, acı, sevinç ve hikaye çıkıyor
Türkiye belgeselcilik açısından yeterince konu ve malzeme bulunduran bir ülke midir?
Kesinlikle öyle olduğunu düşünüyorum. Çünkü bu coğrafya geçmişte ve günümüzde olmak üzere çok geniş kültürlere, farklılıklara, insanlara ev sahipliği yapmıştır ve yapmaktadır. İnsan hikayeleri üzerinden ilerlediğimiz zaman, Türkiye çok kozmopolit bir yapıda olduğu için haliyle içerikler zenginleşiyor. Doğusundan batısına, şehirden kırsala bu memleketin her tarafı bir belgesel ve insan hikayesi barındırıyor. Ülkenin neresine kafamızı çevirsek bir yaşanmışlık, tecrübe, acı, sevinç ve hikaye çıkıyor.
fotoğraf: Mesleğe başladığı ilk yıllarda ses operatörlüğü yaparken
Belgesel çekim sürecinde sizi en çok zorlayan durum ve şartlar nelerdir?
Bir belgeselci soğuk, sıcak, erken, geç, şehir, köy, dağ, bozkır, esnek çalışma şartları, uykusuzluk, zorlu yaşam şartları, yolculuk vb. sayamadığım birçok faktöre hazırlıklı olmalıdır. Çünkü hikayenin nereden çıkacağı hiç belli olmaz. Her zaman hazır olmak gerekir. Tabii ki zorlayan şartlar oluyor, olmaya devam edecektir. Çekeceğimiz proje gecenin beşinde, kış mevsiminde kar ve buz dolu bir ortamda ayaklarımız ve tüm vücudumuzun donduğu bir anda, sadece o saatlerde olan ve insanların toplandığı bir balık mezatının hikayesi olabiliyor, oldu da. :) Bu bahsettiğim yaşandı. Gece dörtte kalkıp kat kat giyinip, yarı uykulu halde -buzların içinde uykumuz açıldı orası ayrı- bu hikayeyi gidip çektik evet bunu başardık. Bazen hatırlayınca nasıl yaptık diye düşünebiliyor insan. Fakat o an her şey akıp gidiyor. Bu bahsettiğim, hatırladığım ve zorlandığımız hikayelerden aklıma gelen bir tanesiydi.
Belgeseller yeterli sayıda izleyiciye sahip mi? İzlenme oranları sizleri tatmin ediyor mu?
Belgeseller dizi ve filmlerin aksine reyting kaygısı pek gütmez. Çünkü işin içine reyting ve izlenme hedefi konulduğunda projenin kalitesi ve doğallığı kaçabilir. Belgeseller dizi ve filmlerin yanında bu konuda biraz sıyrılıyor. İzlenmesi ve insanlara ulaşması elbette çok güzel fakat bunun için ekstra çabalara girilmez. Belgesellerin bir dizinin az izlendiği için iptal edilmesi gibi durumlara karışması beklenemez. Belgeselleri bir bakıma günümüze ve geleceğe olmak üzere insanlara bir eser bırakmak gibi düşünebiliriz. Çünkü bir insan hikayesini günümüze ve gelecek nesillere aktararak insanların bu hikayeleri iyi izleyerek, ders çıkararak bir şeyler öğrenmesi çok önemli. Mesela şu an günümüzde TRT Arşiv videolarına rastlıyoruz. Geçmiş dönemde yapılan programlar hatta sokak röportajları bile çok değerli. Onları izleyip dönemin insanlarının fikirleri, hikayeleri, hal ve hareketleri, konuşma dilindeki sadelikleri, kılık kıyafetleri, dönemin şartları, eski yapılar, yoldan geçen arabalar vb. birçok faktörü görüp, izleyip, öğrenip, inceleme fırsatı buluyoruz. Bunlar çok önemli olaylar. Bu yüzden belgesellere, insanlarla muhabbet etmeye, hikaye araştırmaya, yolculuklara devam...
İleride yine bu alanda hayata geçirmek istediğiniz bir proje var mı?
Evet, kısaca çok detay vermeden bahsetmek isterim. Şehrin karmaşası ve aynı zamanda taşranın sakinliğinin bulunduğu iki farklı bölgenin insanlarıyla ve onların hikayelerinin tek bir belgesel üzerinde toplandığı ve karşılaştırmasının yapılabildiği bir proje üzerinde çalışıyorum, umarım hayata geçer.
-Umarım bu emelinizi gerçekleştirebilirsiniz. Çalışmalarınızı ekranlarda görmek ve izlemek için sabırsızlanıyorum. Bu hoş sohbet için çok teşekkür ederim..
+Güzel temennileriniz ve bu imkanı bana tanıdığınız için ben teşekkür ederim..